شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار (کتاب)«شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار»، اثر معین الدین ابوالقاسم جنید شیرازی از وعاظ و شعرای شیراز ، در حدود سال ۷۹۱ ق، در شرح احوال و تعیین محل قبر جمع کثیری از زهاد، علماء، امراء و سلاطینی که در شیراز دفن شده بودند، نوشته شده است. ۱ - معرفی اجمالیانگیزه مؤلف، راهنمایی زواری است که قصد زیارت مزارات شیراز را دارند. این اثر، یکی از نخستین و پرآوازه‌ترین کتاب‌ها درباره مزارها می‌باشد که از آن با نام‌های «المزارات»، «مزارات» و «مزارات شیراز» نیز یاد شده است. ۲ - ساختار کتابکتاب با دو مقدمه از مصحح و مؤلف آغاز شده است. از آن جا که نیت نویسنده این بوده است که کتاب برای زوار مزارات شیراز در حکم راهنمایی باشد، مطالب به عدد ایام هفته، به هفت قسمت یا هفت نوبت که هر قسمت یا نوبت شامل ذکر مدفونین یکی از قبرستان‌های معروف شیراز باشد، تقسیم شده تا زیارت کننده هر کدام را به نوبت در یکی از ایام هفته و یا هر کدام را در یک شب جمعه یا صبح شنبه زیارت کرده و باین ترتیب زیارت خود را از تمام آن‌ها در هفت روز یا هفت هفته، به انجام رساند. مؤلف در مجموع، احوال سیصد و پانزده نفر را شرح کرده که اولین آن‌ها شیخ ابوعبدالله محمد بن خفیف بن اسکفشاذ ضبی و آخرین آن‌ها، شیخ مشرف الدین مصلح بن عبدالله سعدی شیرازی است. مؤلف، مورخ نبوده و به همین جهت اغلاط و مسامحات زیادی به زبان و قلم او جاری شده است، با این حال، به عللی از جمله قدمت زمان و دسترسی داشتن وی به کتبی که دیگر اثری از آن‌ها بر جا نیست و همچنین معاصر بودن با پاره‌ای از اشخاص و وقایعی که به ذکر آن‌ها پرداخته، معلومات گران بهایی به دست داده است که سایر مآخذ تاریخی موجود، از آن‌ها خالی است و این جمله به روشن کردن بسیاری از حوادث تاریخی مربوط به فارس و نواحی مجاور آن و ترجمه احوال جمعی از رجال منتسب آن سرزمین‌ها، کمکی شایان می‌نماید. ۳ - گزارش محتوامقدمه مصحح، بعد از بیان جایگاه و اهمیت کتاب، انگیزه مؤلف را بررسی و به نسخه‌های موجود از آن اشاره کرده است. مقدمه مؤلف به بیان روایاتی از معصومین علیه‌السّلام پیرامون زیارت اهل قبور اختصاص دارد. ۳.۱ - نوبت اولدر ذکر مدفونین قبرستان شیخ کبیر است؛ [۱]
شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار، معین الدین ابوالقاسم جنید شیرازی ، ص۳۸.
از جمله: ابواحمد کبیر ، ابوحیان علی صوفی توحیدی ، سید مرتضی واعظ ، شیخ عبدالسلام فرزند الشیخ الکبیر، ابوعلی حسین بن محمد بن احمد الاکار ، ابوعمرو عبدالرحیم بن موسی اصطخری ، ابوحیان علی بن محمد بن العباس صوفی توحیدی ، جمال الدین محمد بن حسین بن محمد معروف به سرده و...در احوالات شیخ ابواحمد کبیر چنین آمده است که نام او فضل بن محمد بوده و بسیار بر اوقات نماز مراقبت داشت. اکثر شب‌ها به نماز ایستاده و روزها را روزه می‌گرفت و هرگز در مجلس قضات و سلاطین حاضر نشد. وی از راویان حدیث بوده و در سال ۳۷۷ ق وفات نمود. او را در کنار مزار شیخ ابوعبدالله محمد بن خفیف بن اسکفشاذ دفن کردند. ۳.۲ - نوبت دوممربوط به مدفونین قبرستان باهلیه می‌باشد؛ [۲]
شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار، معین الدین ابوالقاسم جنید شیرازی ، ص۹۵.
از جمله: شیخ باهلی ، ابوعبدالله المقاریضی ، فخرالدین احمد بن محمد الصادق ، ابوعبدالله بیطار ، زین الدین کازرونی ، ابوالحسن رومی ، ابوالعلاء حضرمی ، زیدان بن عثمان ، ابوالمکارم بلدی ، منذر بن سلطان ، یوسف جویمی ، زین الدین کسائی و...در احوالات سیبویه که از علمای علم نحو می‌باشد، چنین ذکر آمده که کنیه وی، ابوبشر بوده و علم نحو را نزد خلیل و یونس نحوی و علم اللغه را از اخفش فراگرفته است. نویسنده به نقل از قاضی جمال الدین مصری ، معتقد است که قبر وی نیز در قبرستان باهلیه می‌باشد؛ هر چند مکان دقیق آن مشخص نیست. ۳.۳ - نوبت سومدر ذکر مدفونین قبرستان دارالسلم است؛ از جمله: شیخ سلم بن عبدالله صوفی ، مؤمل بن محمد الجصاص ، ابوالسائب ، ابومبارک عبدالعزیز ، ابوطاهر شیرازی ، احمد بن یحیی ، شیخ بهاءالدین معروف به شلک و، سعدالدین ادیب ، شهاب الدین بیضاوی ، شیخ موفق الدین ، احمد بن عبدالله شهره ، مجدالدین سودانی و... مجدالدین سودانی ، فردی منزوی بوده که از لذات و ظواهر دنیوی کناره گیری نموده و در خانقاه زندگی می‌کرد. وی از مریدان مولانا نورالدین محمد خراسانی بود و در اواخر عمر، ملوک، سلاطین و امرای زیادی برای پند گرفتن از وی نزدش می‌آمدند. او حدودا در سال ۷۰۰ ق وفات نموده است. ۳.۴ - نوبت چهارممدفونین قبرستان‌ام کلثوم و شیرویه در چهارم معرفی شده‌اند. برخی از این افراد عبارتند از: [۳]
شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار، معین الدین ابوالقاسم جنید شیرازی ، ص۱۶۱.
سیده‌ام کلثوم ، ابابکر زاهد ، ابوسعید ساوجی ، عبدالرحمن اقلیدی ، جمال الدین بوشکانی ، قوام الدین نعیم ، حسن دیلمی ، نورالدین خفری ، ضیاءالدین سلمانی ، شیخ شهاب الدین سهروردی و...از جمله این افراد، شیخ ابراهیم کرجی می‌باشد که یکی از بزرگان صوفیه و از زهاد معروف عصر خویش بود. درباره وفات یا شهادت ایشان اقوال مختلفی نقل شده، اما نویسنده موثق‌ترین آن‌ها را شهادت وی به دست گروهی از ظلمه می‌داند که درپی یافتن جماعتی بودند که به شیخ پناهنده شدند و از آن جا که وی حاضر به تسلیم آن‌ها نشد، وی را به شهادت رساندند. بر روی قبر وی مکتوب است که ایشان در سال ۳۰۱ ق به شهادت رسیدند. ۳.۵ - نوبت پنجمبه ذکر احوال مدفونین قبرستان باغ نو اختصاص داشته و برخی از ایشان عبارتند از: [۴]
شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار، معین الدین ابوالقاسم جنید شیرازی ، ص۲۲۲.
شیخ منذر بن قیس ، ابوبکر بن علی ترکی ، ابوزرعه اردبیلی ، جعفر حذاء ، سعدالدین محمد روزبهان ، شهاب الدین محمد بن روزبهان بقلی ، محمد بن خلیل شیرازی ، ابوعبدالله خداش ، فخرالدین احمد بن روزبهان ، شیخ علی سراج ، شیخ مؤیدالدین ، اتابک سنقر ، محمد بن عبدالله طوسی و...در این قبرستان باغی وجود دارد که امامزاده‌ای به نام سید حسین بن موسی بن جعفر صادق علیه‌السّلام در آن مدفون است. چنین ذکر شده است که این باغ متعلق به امیری از امرای شیراز بوده و باغبان آن که فردی مؤمن و متقی بود، متوجه انواری می‌شود که در شب‌های جمعه از تلی در باغ به آسمان ساطع می‌گردد. وی امیر را مطلع کرده و او پس از تجسس بسیار از مردم آن ناحیه، فرمان به کندن آن تل می‌دهد و در زیر آن، پیکر مطهری سالم و تازه یافت می‌شود که در یک دست آن قرآن و در دست دیگرش شمشیری وجود دارد و معلوم می‌گردد که ایشان از فرزندان امام جعفر صادق علیه‌السّلام می‌باشند. به فرمان آن امیر، مقبره و بارگاهی برای آن امامزاده ساخته می‌شود. ۳.۶ - نوبت ششمدر ششم احوال مدفونین در قبرستان جامع عتیق بیان شده است؛ [۵]
شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار، معین الدین ابوالقاسم جنید شیرازی ، ص۲۸۷.
از جمله: سید امیر احمد بن موسی بن جعفر علیه‌السّلام ، سید محمد بن موسی علیه‌السّلام ، سید عزالدین اسحاق ، قاضی امام الدین بیضاوی ، شرف الدین بوشکانی ، بهاءالدین بن عربشاه حسینی ، ابوسعد محمد بن هیثم و... احمد بن موسی علیه‌السّلام که به شاه چراغ معروف است، بعد از شهادت امام رضا علیه‌السّلام ، در زمان مامون ، وارد شیراز گردیده و در همان جا به شهادت رسید. نویسنده از برخی کرامات و احوالات ایشان نام برده؛ از جمله این که وی قریب به هزار بنده و کنیز را در راه خدا آزاد نمود. مؤلف معتقد است که مزار ایشان تا مدت‌ها مخفی بود تا این که در زمان امیر مقرب الدین مسعود بن بدر ، آشکار گردید. هنگام پیدا شدن پیکر مطهر ایشان، بدن وی سالم و تازه بوده و همراه آن زره و انگشتری یافت می‌گردد که بر روی آن « العزه لله احمد بن موسی » نقش بسته بود و بدین وسیله ایشان شناسایی می‌شوند.در آخرین نوبت، مدفونین قبرستان مصلی معرفی شده‌اند که برخی از ایشان عبارتند از: امامزاده علی بن حمزه بن موسی بن جعفر علیه‌السّلام ، شیخ رکن الدین بن عثمان قزوینی ، شیخ معاذ ، رستم بن عبدالله خراسانی ، شاه شجاع ، سعدی شیرازی و... حواشی و اضافاتی از محمد بن عبدالوهاب قزوینی پیرامون کتاب در انتهای مطالب آمده است. ۴ - وضعیت کتابکتاب توسط عیسی پسر مؤلف، به فارسی ترجمه شده و «ملتمس الاحبا خالصا من الریا» نام دارد که به همت دکتر نورانی وصال در شیراز ، به چاپ رسیده است. این ترجمه به «هزار مزار» و یا «هزار و یک مزار» شهرت دارد. فهرست اسامی اشخاص، بلاد و کتب مذکور در متن، در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‌ها توسط مصحح، عباس اقبال، به ذکر منابع و توضیح برخی کلمات و عبارات پرداخته است. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). نرم افزار جغرافیای جهان اسلام،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی
|